Przeskocz do treści

Odmiana nazwisk w języku polskim


Jeśli tylko możliwe jest przyporządkowanie nazwiska (także pochodzącego z języka obcego) jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać. Wybór wzorca zależy głównie od płci i narodowości właściciela oraz od zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy nazwiska, albo o zakończenie tematu).

Nazwiska powszechnie znanych postaci historycznych, które żyły przed XIX wiekiem, są pisane zgodnie z zasadami dzisiejszej ortografii np.: Mikołaj Rej z Nagłowic; Jan Zamojski; Tadeusz Rejtan. W nazwiskach osób urodzonych po roku 1900 zachowuje się oryginalną pisownię, np.: Władysław Stanisław Reymont, Ignacy Domeyko; Romuald Giedroyc.

W formie nazwiska mogą być utrwalone regionalne sposoby wymawiania danego wyrazu. Tak np. przyrostek -ak bywa wymawiany we wschodniej Polsce jak -uk, stąd nazwiska typu Stasiuk, Bednarczuk.

Czasami możemy spotkać się z rozbieżnością miedzy współcześnie obowiązującą normą ortograficzną a pisownią nazwiska. W nazwiskach Gurowski, Krulikowski, czy Hlebowski pisownia przez u oraz h nie jest historycznie umotywowana. Są to jednak indywidualne odstępstwa, będące w wielu wypadkach zwykłymi pomyłkami (urzędnik lub sam właściciel nie był pewien jak zapisać swoje nazwisko), nie są one uznawane za błędy ortograficzne.

Odmiana nazwisk męskich

Nazwiska męskie mające postać rzeczowników pospolitych zachowują właściwą tym rzeczownikom odmianę. Dotyczy to również tzw. e ruchomego. Tego typu nazwiska odmienia się według następującego wzorca:

Liczba pojedyncza

M. i W. Borek, Kwiatek, Kupiec, Marzec, Styczeń
D. i B. Borka, Kwiatka, Kupca, Marca, Stycznia
C. Borkowi, Kwiatkowi, Kupcowi, Marcowi, Styczniowi
N. Borkiem, Kwiatkiem, Kupcem, Marcem, Styczniem
Ms. Borku, Kwiatku, Kupcu, Marcu, Styczniu

Liczba mnoga

M. i W. Borkowie, Kwiatkowie, Kupcowie, Marcowie, Styczniowie
D. i B. Borków, Kwiatków, Kupców, Marców, Styczniów
C. Borkom, Kwiatkom, Kupcom, Marcom, Styczniom
N. Borkami, Kwiatkami, Kupcami, Marcami, Styczniami
Ms. Borkach, Kwiatkach, Kupcach, Marcach, Styczniach

Niepoprawne są formy typu: Boreka, Borekowi; Kwiateka, Kwiatekowi, Marzeca, Marzecowi itp.

Jednakże kilka nazwisk tego typu ma formy oboczne. Mogą odmieniać się jak rzeczowniki pospolite:

M. Gołąb, Kocioł, Kozioł
D. B. Gołębia, Kotła, Kozła
C. Gołębiowi, Kotłowi, Kozłowi
N. Gołębiem, Kotłem, Kozłem
Ms. W. Gołębiu, Kotle, Koźle

lub przez dodanie do tematu rzeczownika w mianowniku odpowiedniej końcówki fleksyjnej:

M. Gołąb, Kocioł, Kozioł
D. B. Gołąb-a, Kocioł-a, Kozioł-a
C. Gołąb-owi, Kocioł-owi, Kozioł-owi
N. Gołąbem, Kociołem, Koziołem
Ms. W. Gołąbie, Kociole, Koziole

Ponadto oboczne formy odmiany maja nazwiska jednosylabowe, np.

M. B. Dąb, Mech
D. Dęba /Dąba; Mcha/ Mecha
C. Dębowi/ Dąbowi; Mchowi/ Mechowi
N. Dębem/Dąbem; Mchem/Mechem
Ms. W. o Dębie/o Dąbie; o Mchu/ o Mechu

Nazwiska męskie zakończone na- o są odmienne (nieodmienianie ich jest błędem!)

Jeżeli w nazwisku przed końcówką –o występuje spółgłoska twarda, odmienia się je w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki żeńskie, w liczbie mnogiej natomiast jak rzeczowniki męskoosobowe:

lp.

M. W. Fredro, Lato
D. Fredry, Laty
C. Ms. Fredrze, Lacie
B. Fredrę, Latę
N. Fredrą, Latą

l.mn.

M. W. Fredrowie, Latowie
D. Fredrów, Latów
C. Ms. Fredrach, Latach
B. Fredrów, Latów
N. Fredrami, Latami

Jeśli końcówkę –o poprzedza spółgłoska nazwisko odmienia się według deklinacji męskiej. W ten sposób odmieniają się także zdrobniałe imiona męskie i rzeczowniki typu dziadzio, wujcio

lp.

M. Puzio Staśko, wujcio
D. B. Puzia Staśka, wujcia
C. Puziowi Staśkowi, wujciowi
N. Puziem Staśkiem, wujciem
Ms. Puziu Staśku, wujciu
W. Puzio Staśku, wujciu

l.mn.

M. W. Puziowie
D. B. Puziów
C. Puziom
N. Puziami
Ms. Puziach

Odmiana nazwisk żeńskich

Tylko nazwiska kobiet zakończone na –a są odmienne.:

- Nazwiska i nazwy żeńskie zakończone na -owa, -ewa, -ska, -cka odmieniają się jak przymiotniki

M. Nowakowa, Paduczewa, Kowalska bratowa
D. C. Ms. Nowakowej, Paduczewej, Kowalskiej bratowej
B. N. Nowakową, Paduczewą, Kowalską bratową
W. Nowakowa, Paduczewa, Kowalska bratowo

- Rzeczowniki zakończone na –ówna, które są zarówno nazwami własnymi jak i pospolitymi

M. Mniszchówna, wójtówna
D. Mniszchówny, wójtówny
C. Mniszchównie, wójtównie
B. Mniszchównę, wójtównę
N. Miszchówną, wójtówną
Ms. Mniszchównie, wójtównie
W. Mniszchówno, wójtówno

- Nazwiska zakończone na –ina oraz -yna

M. Zarębina, Kotulina
D. Zarębiny, Kotuliny
C. Zarębinie, Kotulinie
B. Zarębinie, Kotulinie
N. Zarębina, Kotulina
Ms. Zarębinie, Kotulinie
W. Zarębino, Kotulino

Katarzyna Smyczek @ www.libertas.pl

***
Więcej informacji i przykładów w Wielkim Słowniku Ortograficznym PWN.